امروزه به دلیل پیشرفت های اساسی در شهرهای صنعتی، متاسفانه این امر تاثیر فراوانی بر روی عزاداری سنتی گذاشته، طوری که از گروه موزیک و مارش ویژه محرم گرفته تا خواندن مداحان قدیمی امروزه با آخرین سیستم‌های صوتی کلاً چهره ی عزاداری سنتی را امروز تغییر داده و در کلان شهرهای ایران امروزه خبری از عزاداری سنتی نیست و باقیمانده این عزاداری‌ها تنها در روستاهای اردبیل دیده می‌شود.
روستاهای اردبیل به دلیل دوری از مراکز شهرها و دسترسی کم به سیستم‌های صوتی و امکانات تعزیه، دارای مراسمات ویژه و به لحاظ هنر تعزیه و مباحث مردم شناسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بهزاد جماعتی ثمرین دانشجوی کارشناس ارشد مردم شناسی از عزاداری سنتی روستاهای اردبیل می گوید: روستاهای اردبیل حافظ اصالت و فرهنگ ناب رسم و رسومات گذشته اردبیل است.
هر ساله سیل جمعیت مشتاق و محبان حضرت حسین (ع) از شهرهای مختلف برای عزاداری و تماشای مراسمات تعزیه خوانی به روستاهای اردبیل مراجعه می‌کنند. این در حالی است که جمعیت مشتاق بخصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا این چند روز را در روستاهای اردبیل می‌گذرانند و اغلب مردم که در خانواده مریض یا مشکل خاصی دارند با نیت خاصی در بین تعزیه داران روستا حضور می‌یابند.
دسته‌های عزاداری در روستاهای اردبیل با لباس‌های بلند مشکی و سربند مشکی و معمولاً زنجیر بر دست در جلوی مساجد و تکایا جمع می‌شوند و یکی از پیشکسوتان با صدای مظلوم حسین با صدای بلند مردم را دعوت به عزاداری می‌کند و بعد از فریاد بلند «دسته باشی» بزرگ محله، مردم نیز به صورت هم آوایی بعد از ایشان صدای مظلوم حسین را تکرار می‌کنند،مردم بعد از دقایقی با لباس‌های مخصوص بعد از وضو و گروهی با پای برهنه در جلوی مسجد حاضر می‌شوند.
دسته‌های عزاداری در یک مراسم خاص به تک تک منازلی که هر سال در آنجا صاحب خانه به تعزیه داران نذورات می‌دهد مراجعه می‌کنند و گاو و گوسفندان زیادی را در جلوی دسته جات عزاداری قربانی می‌کنند و با گوشت این قربانیها به تعزیه داران نهار و شام احسانی پخت می‌شود.
مراسمات شبیه خوانی که در روستاهای اردبیل هر ساله با سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود که از اهمیت بسزایی برخوردار است. اکثر رسم و رسومات روستایی در بخش ثمرین به ویژه در حوزه عاشورا به صورت بکر مانده و از گزند ایام و حوادث تاریخی سالم مانده است.
امروزه تمامی نواها و آهنگ‌های تعزیه ترکی آذربایجانی در مراسمات تعزیه و شبیه خوانی به صورت اصیل اجرا می‌شود ولی متاسفانه در مراسمات تعزیه شهرها این آهنگ ها اجرا نمی‌شود و اغلب این نواهای اصیل به صورت رجز خوانی خوانده می‌شود.
مراسم‌های شمع‌گذاری نیز در روستاهای اردبیل به صورت ویژه انجام می‌پذیرد
در روستاهای بزرگ اردبیل از جمله بخش ثمرین دسته‌جات عزاداری به تمامی مساجد، حسینه‌ها و امامزاده ثمرین رفته و ضمن عزاداری مشغول روشن کردن شمع نذری می‌شوند. و بعد از اتمام عزاداری مردم خسته به محله خود بر می‌گردند و بخشی از مردم که در خانه‌ها بودند با شور و حال خاصی به استقبال دسته‌جات عزاداری می‌شتابند و با یک سری احترامات از جمله با پیوستن به دسته جات عزاداری به همراه آنها به مسجد محله آمده و در مسجد به آنها با دادن چای و شربت پذیرایی می‌شود.
در بخش ثمرین انواع نذورات از پخش میوه‌های باغ‌های ثمرین گرفته تا پخت انواع حلواهای سنتی و پخت چند نوع فطیر محلی که اغلب در صبحانه مخصوص «سحر مزاری» از میهمانان و تعزیه داران حسینی پذیرایی می‌شود. در محلات هفت گانه ثمرین مراسم‌های شبیه‌خوانی و تعزیه مستقل برگزار شده و قدمت این عزاداری‌ها و تعزیه‌ها به بیش از دو قرن می‌رسد و در این مدت تمامی مراسم‌های به صورت کاملاً سنتی برگزار می‌شود.
معمولاً در صبح عاشورا در محلی که قرار است در آنجا مراسم شبیه‌خوانی عاشورا برگزار شود عده‌ای از مردم صبح زود با زدودن سنگ و کلوخ و با تمیز و مرتب کردن میدان با نیت اینکه عصر عاشورا امام حسین (ع) و یاران‌شان در آن شهید می‌شوند این مکان را آماده می‌کنند. البته در گذشته مراسم‌های قمه‌زنی به صورت انفرادی و گروهی نیز دیده می‌شد که در این چند سال گذشه بسیاری از مراسم‌های کم رنگ شده است.
معمولاً پس از طلوع خورشید و برگزاری مراسمات صبحانه با پخش لبنیات محلی و فطیر و نان محلی در منازلی که نذر خاصی دارد و معمولاً همه مردم با جار یک نفر که صدای رسایی دارد از همه ی مردم دعوت می‌شود تا با حضور خود موجبات خوشحالی صاحب خانه را فراهم آورند.
قبل از مراسم شبیه خوانی معمولاً مراسم ویژه شاخسی واخسی (شاه حسین و وای حسین) برگزار می‌شود که گروهی از مردمان پیش کسوت با صلابت مردانگی دست همدیگر را گرفته و به صورت دو گروه مجزا با دست داشتن قمه و چوب ندای شاه حسین و وای حسین را سر می‌دهند و این عمل باعث جمع شدن و ازیاد مردم در کنار میدان می‌شود و کم کم گروه اشقیاء با لباس‌های رنگی رجزخوان وارد میدان می‌شوند و گروه اولیاء خوان با فروتنی خاصی به میدان نزدیک شده و صدای محزون شبیه حضرت عباس (ع) علمدار کربلا تمامی مردم را به سوی خود می‌کشد طوری که اکثر مردم اکثراً آقایان و بسیار به ندرت مادران سالخورده نیز به این دسته می‌پیوندند و همه اشک ریزان در پشت دسته و اهل بیت امام حسین (ع) به صورت نمادین حرکت می‌کنند.
معمولاً با این وضعیت عزاداری حسینی زنجیر بر دست میدان شبیه خوانی را دور می‌زنند و پس از خواندن عبارات تعزیه در محل مناسبی که قبلاً برای موافق خوان‌ها تعبیه شده مستقر شده و در مقابل گروه مخالف‌ها هستند که مراسم با فریاد شمر و همراهی افرادش شروع می‌شود و می‌توان گفت که این مراسم خاص در بخش ثمرین از جمله آن مراسماتی که هر ساله بسیاری را از مردم شهری را به سوی خود می‌کشد و تقریباً مراسم از ساعت 9 صبح شروع شده و در نزدیکی‌های ساعت 2 بعد از ظهر مراسم خاتمه می‌یابد و تمامی تماشاگران و تعزیه داران را مردم به منازل خود و گاهی به زور می‌برند و با کمال افتخار مشغول میزبانی و دادن ناهار به آنها می‌شوند.
معمولاً در بخش ثمرین سه مجلس تعزیه اجرا می‌شود که اولی مراسم شبیه‌خوانی عاشورا است که مجلس مفصلی است و تعزیه‌خوانان بزرگی از گذشته در این مراسم شرکت داشته‌اند از جمله مرحوم میرغنی، مرحوم میرزه قربان فرضی، ملاستار، عزت فرازی و باقیمانده این بزرگان تعزیه خوان معاصر استاد کریم جماعتی ثمرین که سینه‌اش خزینه ماندگار آهنگ‌ها و نواهای تعزیه است و امروزه ردیف تعزیه ترکی آذربایجانی به روایت استاد جماعتی در سر تا سر جهان تشیع برای همگان شناخته شده است. ضمن این که کریم جماعتی موذن و هم چاووش خوان بزرگ منطقه ثمرین، با شهرتی فرا مرزی اکنون مشغول آموزش هنر تعزیه می‌باشند.
مراسم دوم مراسم شبیه خوانی سوم امام(ع) است که از دیر باز در این منطقه اجرا می‌شود و در نهایت مراسم شبیه‌خوانی چهلم محرم که از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و برگزاری این سه مجلس تعزیه به لحاظ سنتی و رعایت موازین تعزیه اصیل در استان اردبیل بسیار قابل اهمیت می‌باشد.
بخش باستانی ثمرین امروزه به عنوان یکی از مراکز هنر تعزیه خوانی و قطب بزرگ مراسم‌های سنتی و فورکلوریک استان اردبیل می‌باشد و در طول یک قرن گذشته به دلیل داشتن دانشمندان بزرگی از جمله آیت الله بحرالعلومی، ملاحمداله، میرداماد و دیگر بزرگان یکی از مراکز قابل اهمیت اردبیل بوده و به لحاظ اتفاقات اجتماعی و مباحث مردم شناختی در منطقه به ویژه در بین دیگر روستاهای اردبیل حائز اهمیت است.
وجود پیرهای متعدد در روستای ثمرین و امامزاده سلطان خواجه علی نوه امام موسی کاظم (ع) و وجود درخت بسیار قدیمی دو هزار ساله، معابدی با قدمت پارینه سنگی، باغات ثمرین و وجود سنگ‌های قیمتی از جمله عقیق و از همه مهمتر ریشه و اصالت غنی و نگهداری رسم و رسومات کهن آذربایجانی و هنرهای شعیه و اجرا و حفظ مجالس تعزیه به شیوه سنتی در این منطقه امروزه بسیاری از توریست‌ها و افراد علاقه‌مند و محبان واقعی امام حسین (ع) را از سر تا سر جهان به بخش ثمرین می‌کشد و در نهایت قدمت این منطقه و ساکنان با فرهنگ ثمرین باعث شده که این بخش حافظ راستین بسیاری از گنجینه‌های فاخر و رسم و رسومات کهن دیار آذربایجان باشد.
برگرفته از خبرگذاری تسنیم
برچسب ها: عزاداری روستاهای اردبیل شاخسی واخسی شاه حسین و وای حسین شبیه‌خوانی امامزاده سلطان خواجه علی فطیر محلی عزاداری درثمرین
