-آموزش بهداشت عمومی
- مشکل ترین، مهمترین و امید بخش ترین نقش خانه بهداشت، آموزش بهداشت است . بعلت ظرافت، بردباری و دقت فراوانی که در این کار لازم است، انتظار می رود وقت زیادی را بخود اختصاص دهد.
خانواده و مدرسه، که بیش از دو سوم هدفهای آموزشی بهداشت عمومی را در خود دارد، مناسبترین و بارورترین عرصه های این فعالیت است. اگر آموزشهای خانه بهداشت در این عرصه ها بخصوص در مدرسه، موفقیت آمیز باشد، معلمان در مدرسه و کودکان در خانه تداوم بخش مفاهیم مورد نظر خواهند بود. کودک به اقتضای قدرت فراگیری با سرعت بیشتری به تغییر رفتار دست می یابد، این رفتارهای تغیر یافته را به میان خانواده می برد و عادتهای نو و صحیح را به دیگران انتقال می دهد. این کیفیت نه تنها در حال حاضر بر مجموعه آگاهیها و رفتار خانواده اثر مستقیم می گذارد بلکه آشنایی و آمیختگی نسل آینده را نیز با مفاهیم و رفتار بهداشتی افزون تر می سازد. بعبارت دیگر خارج ساختن نقش آموزش بهداشت از قالب تنگ موجود، شاید تنها راه تأمین و تضمین آگاهیهای بنیانی و مؤثر بهداشتی باشد. در این راه فراهم آوردن موجبات آموزشی معلمان مدارس روستایی و کسانی که با جمعیتهای گروهی سر وکار مستمری دارند نقشی سازنده و پرسود خواهد داشت. بخش عمده دیگری از آموزشهای بهداشت در جریان مراقبتها و بصورت چهره به چهره خواهد بود که مؤثرترین طرق آموزش بهداشت است.
- تشکیل گروههای داوطلب و شوراهای محلی بهداشت
اگر ضابطه انتخاب فرد بومی درست انجام گیرد، بدلیل آشنایی عمیق کارکنان بومی با آداب و رسوم محل، باورها و اعتقادهای مردم و استفاده از گویشهای محلی امکان برقرای ارتباط کارکنان خانه بهداشت با جامعه و نفوذ آموزشهای آنان در مردم محل خدمت بیشتر خواهد بود. جلب اعتماد مردم موجب می گردد که علاقمندی و گرایش آنان برای مشارکت در فعالیتهای بهداشتی افزایش یابد. مشارکت و مداخله مردم در خدمات بهداشتی که عامل تعیین کننده ای برای مراقبت از خویش(self-care) و خود اتکایی (self-reliance) جامعه است، باید اساسی ترین خط مشی نظام بهداشتی کشور باشد. در این راستا کارکنان بومی خانه بهداشت مناسبترین گروه برای پایه گذاری و گسترش این مشارکتها بشمار می روند. مثلاً ، استفاده کارکنان از بستگان و دوستان خویش برای انجام بعضی از کارها مثل پیگیری و تبلیغ کسانی که در موعد مقررمراجعه نمی کنند و یا نامنظم مراجعه می نمایند، انجام برخی از خدمات نظیر وزن کردن زنان حامله و کودکان، درست کردن محلول ORS و... می تواند مقدمه ای باشد که بتدریج به تشکیل گروههای داوطلب، در زمینه هر یک از خدمات و تشکیل شوراهای محلی بهداشت منجر گردد.
- مراقبت از زنان باردار:
- نگهداری آمار دقیق و تشکیل پرونده برای کلیه زنان باردار پیگیری آنها در مراحل مختلف پیشرفت حاملگی
- تکمیل فرم مراقبت دوران بارداری در اولین دیدار زن باردار، ثبت سوابق و نتجه زایمانهای قبلی، درج نتایج اولین معاینه در فرم مراقبت
- برآورد تاریخ تقریبی زایمان و درخواست آزمایشهای تشخیصی لازم
- در دیدارهای بعدی: زنان باردار در شش ماه اول حاملگی ماهی یکبار، در ماه هفتم و هشتم دوبار و در ماه نهم هر هفته یکبار تحت مراقبت قرار می گیرد، تا دوران حاملگی را با شرایط مناسبی به پایان برسانند. سنجش پیشرفت حاملگی، آموزش زن باردار در مورد تغذیه، ورزش، پوشاک، مراقبت از پستانها، اهمیت دادن آغوز ، تغذیه با شیر مادر و سایر مراقبتهای دوران بارداری، تزریق واکسن کزاز یا تؤام ، آموزش طرز مراقبت صحیح از نوزاد، روش درست شیر دادن، تغذیه شیر خوار و...
- اعزام زنان باردار نیازمند مراقبتهای ویژه به مرکز بهداشتی درمانی مربوطه
- مساعدتهای لازم برای تأمین امکان زایمان سالم و بهداشتی برای زنان حامله تحت نظر، اعم از همکاری با مامای محلی یا معرفی و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای اعزام آنها به مرکز بهداشتی درمانی و ثبت جریان و نتیجه زایمان در پرونده مادر.
- آموزش مراقبتهای بعد از زایمان و کمک به انجام آنها
مراقبت از کودکان 8-0 سال
- تکامل کودک ازدوران جنینی آغاز میشود وبامراقبت وتغذیه مطلوب دردوران بارداری , فرصت رشد وتکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم میشود. مهمترین دوران تکامل مغزی کودک دردوسال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه ای برعملکرد ذهنی , جسمس,روانی,اجتماعی وایمنی کودک دارد تجربیاتی که کودک درسالهای سوم تاپنجم زندگی کسب میکند اورا برای کسب مهارتهای اجتماعی ویادگیری دردوران مدرسه آماده میسازد. تجربیات ومهارتهای کودک دردوران 8-6 سالگی که بدوورود به مدرسه است درقدرت یادگیری اودر دوران تحصیل حیاتی است . بنابراین مراقبت ازکودک , حمایت , آموزش ورشد وتکامل مطلوب , ازدوره لقاح آغاز میشود ونه تنها مراقبت کودک بلکه مراقبت ازمادر نیز برای بقاء رشدوتکامل کودک حائز اهمیت است .
- کودکانی که ازمراقبت مطلوب برخوردار هستند در آموزش وسایر خدمات اجتماعی ازبقیه جلوترهستند . توان تولید بیشتری دارند وبه قانون بیشتر احترام میگذارند , لذا هزینه های آینده برای آموزش , بهداشت وهزینه های اجتماعی کاهش خواهد یافت وسرمایه های اجتماعی فزونی می یابد.
توجه خاص به تکامل آنها درسنین زیر 8سال وبه ویژه زیر 5 سال از , ازاهمیت ویژه ای برخوردار است
برنامه مراقبت کودک سالم به دنبال یافتن راهی برای جداکردن کودکان سالم ازکودکان به ظاهر سالم یا مستعد به بیماری است که هنوز نشانه های بیماری درآنها مستقر نشده است . درحقیت هدف این برنامه طراحی نظام غربالگری استاندارد مراقبت کودکان صفرتا هشت سال واجرای آن میباشد.
خلاصه ارزیابی وطبقه بندی برای تمام کودکان کمتر از 8 سال
ازمادر درمورد سلامت کودک سوال کنید |
|
اگر برای مراقبت های دوره ای مراجعه کرده است مراحل زیر رادنبال کنید
(اگر برای مراقبت ویژه آمده است مراقبتهای پیگیری رابه عمل آورید)
|
کنترل کودک ازنظر نشانه های خطر، وضعیت عمومی |
کنترل کودک کمتراز 2ماه از نظر وضعیت زردی |
کنترل کودک ازنظر وضعیت وزن |
کنترل کودک ازنظر وضعیت قد |
کنترل کودک ازنظر وضعیت دورسر |
کنترل کودک ازنظر دهان ودندان |
کنترل کودک ازنظر وضعیت بینایی |
کنترل کودک ازنظر وضعیت تکامل |
وضعیت واکسیناسیون ومکمل های دارویی کودک راکنترل کنید وتصمیم بگیرید آیا امروز نیاز به واکسن یا داروی مکمل دارد ؟ |
سپس توصیه های لازم راارائه وبامادر مشاوره کنید |
تنظیم خانواده
- آموزش ، اجرا و پیگیری برنامه های تنظیم خانواده در زنان 10 تا 49 ساله شوهردار این گروه ماهی یکبار مورد مراقبت قرار می گیرند.
آموزش و مراقبتهای تغذیه ای
مواد غذائی، چکونگی پخت و مصرف آنها در مناطق مختلف کشور، تابع شرایط اقلیمی- جغرافیایی، سنتها و عادات مردم آن ناحیه است. شناخت این ویژگیها، تعیین علل و نوع کمبودهای غذایی باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. جا دارد که آموزشهای خانه بهداشت بطور عمده در جهت یافتن راههای استفاده صحیح از مواد غذایی موجود عادت کنند و بتدریج مواد غذایی لازم و جدید در عادتهای غذایی آنان را یابد. مثلاً اگر کارشناسان تغذیه مراکز بهداشت استانها ضمن بررسیهای خود برای شناخت منابع غذایی رایج در منطقه، کمبودی در مصرف سبزیهای تازه ملاحظه کنند. باید طبق برنامه ریزی دقیقی محوطه حیاط خانه های بهداشت را به عرصه ای برای کاشت انواع سبزیها، گوجه فرنگی و ... بدل کنند و طرز کاشت، برداشت و استفاده از مواد مذکور را توسط بهورزان عملاً به مردم بیاموزند. نگهداری و پخت صحیح مواد غذایی قابل دسترس نیز باید قسمت دیگری از فعالیتهای خانه های بهداشت باشد.
مراقبت از دانش آموزان و بهداشت مدارس
- بازدیدهای منظم از مدارس روستاهای تحت پوشش در طول سال تحصیلی و تشکیل جلسات آموزشی برای دانش آموزان
- معاینه جمعی دانش آموزان بطوری که هر دانش آموز در طول سال تحصیلی دو بار مورد معاینه قرار گیرد. در این معاینه ها، دانش آموزان باید از نظر ضایعات قارچی مو، ضایعات پوستی دیگر، ورم ملتحمه، تراخم، مشکلات دید و شنوایی و... در بررسی و موارد مشکوک به پزشک ارجاع داده شوند.
- بررسی بهداشت محیط اعم از مجموعه کلاسها، ، دستشویی ها و فاضلاب و...
- بررسی بهداشت بوفه مدرسه از نظیر محیط بوفه، مواد غذایی، کارکنان بوفه
- بررسی بهداشت اماکن عمومی مجاور مدرسه مثل بقالیها، رستورانها، ساندویچ فروشیها، دستفروشها و...
-
بهداشت دهان و دندان
- آموزش مادران باردار در زمینه بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری و شیردهی
- آموزش مادران در زمینه بهداشت دهان و دندان شیر خوارانو مراقبت از دندانهای شیری کودکان
- آموزش دانش آموزان در زمینه بهداشت دهان و دندان
- معرفی کردن مواردی که نیازمند مراقبتهای بیشتری هستند به مراکز بهداشتی درمانی
ایمن سازی
در آغاز استقرار خانه بهداشت، کلیه کسانی که واکسیناسیون آنها کامل نیست مشخص می شوند و طبق تقویم زمانی تعیین شده واکسیناسیون آنها انجام می گیرد. با ادامه این برنامه، پس از مدتی فقط ایمن سازی متولدین جدید، مواردیادآور و واکسیناسیون عمومی در جریان همه گیریها مورد نیاز خواهد بود؟ به این ترتیب با اجرای صحیح برنامه واکسیناسیون اکتیو باید:
-همه کودکان زیر 2 سال برنامه منظم و ثبت شده ای برای واکسیناسیون داشته باشند، به نوعی که در هر مقطع زمانی کنترل وضعیت پیشرفت واکسیناسیون هر کودک و کل کودکان این گروه سنی میسر باشد.
- واکسیناسیون تمام کودکان 2 تا 5 ساله کامل باشد و تمام آنها واکسنهای یادآور لازم را دریافت کرده باشند.
- کلیه زنان باردار بایستی علیه بیماری کزاز و دیفتری واکسینه شده باشند.
نظارت بر موازین بهداشت حرفه ای
نظارت بر موازین بهداشت حرفه ای وجود نور کافی در کارگاههای قالی بافی و نظایر آن، آموزش تغذیه مناسب برای کارگرانی که در اماکن کم نور کار می کنند، راههای محافظت چشم و دهان در مقابل گرد و غبار محیط کار، محافظت گوشها در برابر صداهای زیان آور ناشی از کار و ورشهای پیشگیری از مسمومیتها ناشی از حشره کشها و سموم نباتی.
کلیه کارگاههایی که محدوده هر خانه بهداشت قرار دارد باید حداقل هر دو ماه یکبار مورد بازدید قرار گیرد.
محیط عمومی روستا:
در آغاز کار، جمع آوری اطلاعات، نیازهای عمومی روستاهای تحت نظر خانه بهداشت را تا حدود زیادی روشن می سازد. جلب مشارکت مردم و فراهم آوردن موجبات تأمین آب سالم و کافی باید از مهمترین برنامه های بهداشتی تلقی و پیگیرانه دنبال شود، زیرا تأمین این نیاز و نیز دفع بهداشتی فاضلاب و زباله صرفنظر از اثر غیر قابل انکاری که در زندگی روستائیان دارد، در گسترش نفوذ خانه های بهداشت نیز تأثیری بسزا خواهد داشت.
آموزش مردم در جلوگیری از آلوده کردن آبهای مصرفی ده، پر کردن و خشکانیدن یا سمپاشی گندابها و آبچالها از مهمترین اقدامهایی است که باید در این زمینه صورت گیرد.
اقدامهای بهداشتی دیگر از قبیل راهنمایی و کمک به احداث حمام عمومی، کشتارگاه، غسالخانه، رختشویخانه و... نیز از فعالیتهای خانه بهداشت خواهد بود که در همه حال با جلب مشارکت مردم صورت می گیرد.
فعالیت برای تأمین برق عمومی، جاده های ارتباطی، خیابان بندی، درختکاری در محیط روستا و ترویج سبزیکاری در خانه ها و... می تواند مضمون فعالیتهای اجتماعی خانه بهداشت را تشکیل دهد که با یاری مدیریتهای سطوح بالا و همکاری سازمانهای دیگر پیگیری و اجرا شود. این فعالیتها نفوذ کارکنان بهداشتی را در جامعه افزایش خواهد داد.
بهسازی محیط
فعالیت بهسازی:
خانه های بهداشت می تواند زمینه های گسترده ای را در برگیرد، از جمله موارد زیر را شامل باشد:
- پیگیری برای تأمین آب مصرفی سالم و ضد عفونی کردن آبهای آشامیدنی با مشارکت مردم
- کمک به تهیه توالت بهداشتی و دستشوئی
- آموزش و فراهم آوردن وسایل و کمک های لازم برای صاف کردن دیوارها، عایق سازی کف، تأمین پنجره و نور کافی برای اتاقها و پوشش پنجره ها برای جلوگیری از ورودحشرات و مگس
- آموزش مردم و فراهم آوردن امکانات لازم برای دفع صحیح زباله
- آموزش جداسازی درست و منطبق با ضوابط بهداشتی محل زیست از محل نگهداری دام و طیور
- راهنماییهای لازم در باب جمع آوری و دفع فضولات حیوانی
- توجه خاص به بهداشت محیط مدارس که با گروه آسیب پذیرتری سروکار دارد.
- بهداشت محیط و کارگاههای کوچک و خانگی (پنیرسازی، قالی بافی و...)
بهداشت محیط اماکن عمومی:
بهداشت محیط اماکن عمومی نظیر مسجد، مغازه ها و ... هر سه یکبار ماه کنترل گردد.
بهداشت محیط مرکز تهیه و توزیع مواد غذایی و سلامت مواد عرضه شده:
کنترل بهداشت و سلامت مواد غذایی در رستورانها و کافه ها، قصابیها، لبنیات فروشیها و... هر دو ماه یکبار صورت می گیرد.
بازدید منزل:
بازدید از منازل روستایی به دلایل زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:
- دوستی و ارتباط کارکنان بهداشت را با خانواده ها ارتقاء می بخشد.
- موجبات آموزش چهره به چهره با آموزش گیرندگان را فراهم می کند
- واقعیت محیط زیست مردم و شرایط طبیعی زندگی آنان را به کارکنان خانه بهداشت نشان می دهد.
- معلوم می کند که درک افراد مختلف از دستورهای بهداشتی در عمل چگونه است و در چه مواردی و چطور باید این عملکرد ها را تصحیح نمود.
- امکان پیگیری درمانی بیماران مزمن و مراقبتهای ویژه را فراهم می سازد.
بنابراین بازدید منزل نباید تنها به پرکدن فرمها منحصر شود، بلکه باید با استفاده از تمام فنون تربیتی، سنتی،
فرهنگی، هوش و ذکاوت فردی عوامل اجرایی، به صورت فعالیتی ثمر بخش و مؤثر در آید.
بیماریابی:
بیماریابی یکی از مهمترین فعالیتهای خانه بهداشت است که باید متناسب با تواناییها و آموخته های کارکنان خانه بهداشت و یافتن تکنولوژی مناسب برای هر مورد سازمان داده شود. غربالگری(screening جمعیت تحت پوشش یا گروههای سنی، جنسی و شغلی خاص از طریق جستجو یک یا چند علامت واضح، مشخص کننده و اختصاصی می تواند بطور مستمر یا در مقاطع زمانی معین، با وسعت و سرعت توسط خانه های بهداشت انجام گیرد. مثل:
- غربال کردن دانش آموزان از نظر کچلی، عوارض پوستی، بیماریهای چشم و مشکلات دید، شنوایی ، اسکلتی و....
- غربالگری کارگران کارگاهها از نظر عوارض پوستی، چشمی، شنوائی و...
- غربال کردن جمعیت از نظر بیماران دارای لکه های بیرنگ پوستی فاقد حس در مناطق آندمیک جذام
- غربال کردن زنان در معرض خطر سرطان پستان با انجام و آموزش معاینه پستان
- غربالگری بیماران مشکوک به مالاریا در مناطق آندمیک مالاریا از طریق گرفتن لام خون از بیماران تب و لرز دار.
- غربال کردن بیماران روانی
- و بسیاری موارد مشابه که می توان با برقراری تکنولوژی مناسبی این غربالگریها را برقرار کرد، مشروط بر این که سطح بعدی ارجاع برای پذیرش بیماران غربال شده ارجاعی آماده شده باشد.
درمان برخی از بیماریها براساس پروتکل : بیمارانی که پروتکل درمانی ابلاغ شده ای دارند (مثل اسهال ARTو...) می توانند مستقیماً توسط خانه بهداشت تحت درمان قرار گیرند.
- کمکهای اولیه درمانی و پیشگیری درمان.
بیمارانی که به خانه بهداشت مراجعه می کنند، پس از معاینه اولیه، تنها از درمانهای علامتی کم خطر و مجاز استفاده خواهند کرد.
نکته مهم: این است که همراه با تجویز داروهای مجاز، باید چگونگی مراقبتهای لازم به بیمار و اطرافیان او آموخته شود. بیماران خانه بهداشت به چهار گروه تقسیم می شوند:
اول : بیمارانی که درمان آنان توسط پزشک تجویز و پیگیری آن به عهده خانه بهداشست گذارده شده است(مانند بیماران مبتلا به مالاریا سل و...)
دوم: کسانی که ناراحتی آنان با دادن داروهای اولیه و درمانهای علامتی برطرف می گردد.
سوم: مراجعینی که احتیاج فوری به پزشک ندارند و می توانند ضمن دریافت داروهای اولیه، برای روز بازدید پزشک در لیست نوبت معاینه پزشکی قرار گیرند.
چهارم: بیمارانی که باید فوری به پزشک مرکز بهداشتی درمانی معرفی شودن که در این صورت برگ ارجاع تنظیم، تسهیلات لازم برای اعزام آنان فراهم می گردد.
در موارد ضروری، مثل بیماریهای واگیردار، آموزش اطرافیان بیمار در زمینه روشهای صحیح پرستاری از بیمار، مصرف صحیح دارو، رعایت موازین پیشگیری و ... بعهده خانه بهداشت است، که باید از طریق مراقبت یا بازدید ادواری در منزل مورد پیگیری قرار گیرد و به این ترتیب ضمن پیگیری درمان بیمار، از سلامت اطرفیان بیمار مراقبت شود.
تزریقات:
جز تلقیح واکسن انجام تزریقات دیگر توسط بهورزان مطلقاً ممنوع است. تزریقات زیر جلدی و عضلانی نیز در مورد هر بیمار و بار اول هر دارو، حتماً باید با حضور پزشک انجام گیرد.
تکرار تزریقات بدون حضور پزشک مشروط به این است که تزریق اول با حضور پزشک انجام گیرد.
تکرار تزریقات بودن حضور پزشک مشروط به این است که تزریق اول با حضور پزشک انجام یافته و دستور ادامه تزریقات بصورت کتبی در نسخه قید شده و در اختیار بهورز قرار گرفته باشد.
پانسمان:
انجام پانسمانهای ساده، جزو وظایف بهورزان است.
فوریتها:
در موارد فوریتها و بروز سانحه(خونریزی عمده، شکستگی، سوختگی، ضربه، خفگی، مسمومیت،...) پس از انجام کمکهای اولیه مناسب ، باید هر چه زودتر بیمار را اعزام نمود و در مورد حوادث جمعی، باید هر چه فوری تر مراتب را به مرکز بهداشتی درمانی اطلاع داد و کمک خواست.
بازتوانی و کمک به معلولان
شناسائی معلولان، ارجاع آنان به مراکز توانبخشی، پیگیری آموزشی مددجویان، خانواده ها و جامعه برای رفتار درست با معلولان و ... باید از خدمات خانه بهداشت باشد، که با برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه در حال گسترش است.
همکاری با دانشجویان اعزامی
در مواقعی که رده های مختلف نیروی انسانی پزشکی، برای کارآموزی و کارورزی، به خانه های بهداشت اعزام می شوند همکاریهای خانه بهداشت در فراهم آوردن امکان و زمینه فعالیت آنها ضرورت دارد.
1- بازدید منزل یا مکان عمومی
شرایط انتخاب و تربیت کارکنانی که برای خدمت در خانه بهداشت منظور شده اند:
در خانه بهداشت فقط یک رده شغلی از کارکنان بهداشت خدمت می کنند، که بر حسب جنس«بهورز زن» یا«بهورز مرد» نامیده می شوند.
الف- شرایط:
بومی بودن: با توجه به وظایفی که برای خانه بهداشت منظور شده است و برای اینکه عوامل اجرائی درک نزدیک تر و صحیح تری از محیط کار و زندگی مردم داشته باشند و بالاخره برای اطمینان نسبی از اقامت دائم پرسنل در روستا و تأمین دسترسی مستمر روستائیان به خدمات و کاسته شدن از بار نقل و انتقالات آتی آنان، پرسنل هر خانه بهداشت، از جمعیت تحت پوشش آن و ترجیحاً از مردم روستای محل استقرار خانه بهداشت یاروستای قمر انتخاب می شود.
سن: برای پذیرفته شدن در آموزش بهورزی، سن پذیرفته شدگان باید حداقل 18 سال تمام و حداکثر 28 سال برای داوطلبین مرد و 26 سال برای داوطلبین زن باسد. در شرایط مساوی افراد متأهل مرجح خواهند بود.
جنس :با توجه به تنوع وظایف خانه بهداشت ، در برنامه هایی که تماس نزدیک و مستمر با مادران و کودکان را ایجاب کند، وجود پرسنل زن(بهورز زن) ضروری است، چه در غیر اینصورت این برنامه ها توفیق نخواهد داشت. طبیعت فعالیتهای دیگر مانند امورمربوط به بهداشت محیط، بهداشت کار و کارگاهها... نیز نشان می دهد که در این زمینه ها وجود بهورز مرد ترجیح دارد.
تحصیل: داوطلبین آموزش بهورزی بایستی حداقل دارای مدرک دیپلم متوسط رشته های علوم ریاضی , علوم تجربی, علوم انسانی , بهیاری ومدیریت خانواده باشند.
تذکر: انتخاب بهورزان توسط کمیته ای مرکب از نمایندگان مرکز آموزش بهورزی، واحد گسترش شبکه ها و گزینش، از طریق آزمون کتبی و شفاهی انجام می شود.
